De Gelderse Poort en biodiversiteit: Een nulmeting en perspectief voor het komende jaar

De Gelderse Poort heeft een hoge biodiversiteit. Tot op heden zijn in Waarneming.nl 6.185 soorten ingevoerd. Dit aantal in Waarneming.nl is natuurlijk niet compleet omdat het pas sinds 2005 bestaat. Daarnaast maken niet alle natuurwaarnemers er gebruik van. De werkelijke biodiversiteit zal dus veel hoger liggen. In Waarneming.nl zijn bijvoorbeeld tot op heden slechts ruim 27.000 van de ruim 40.000 Nederlandse soorten ingegeven. Dit zijn natuurlijk wel de meest zichtbare soorten. Bij planten en vogels ontbreekt nagenoeg niets. Bij schimmels zal bijvoorbeeld relatief veel ontbreken. De waargenomen biodiversiteit is dan ook afhankelijk van de mate waarin de verschillende experts het gebied hebben onderzocht, maar wel een afspiegeling van de werkelijke biodiversiteit. In 2022 proberen we zoveel mogelijk soorten te zien en ook experts van allerlei bekende en minder bekende soortgroepen te enthousiasmeren de Gelderse Poort onder de loep te nemen en waarnemingen door te geven via Waarneming.nl.

Veel cultuur en maar één floradistrict

De hoge biodiversiteit in de Gelderse Poort is eigenlijk opmerkelijk omdat sprake is van slechts één floradistrict, het fluviatiele, en dat daarnaast vrijwel het gehele gebied in cultuur gebracht is met polders, akkers, weilanden, kribben, dijken, dorpen en wegen. Bij elk floradistrict horen niet alleen heel veel plantensoorten, maar ook heel veel insecten en paddenstoelen die weer bij die plantensoorten horen. Van een zomereik zijn bijvoorbeeld ruim 130 insecten afhankelijk. Het is overigens niet dat cultuurlandschap geen biodiversiteit heeft. Sommige cultuurelementen zoals kribben verrijken juist de biodiversiteit. In de aan de Gelderse Poort grenzende gemeente Nijmegen is nauwelijks buitengebied en natuur, maar desondanks zijn tot op heden 5.378 soorten waargenomen. Twee floradistricten dat dan weer wel. 

Oorzaken hoge biodiversiteit in de Gelderse Poort

Vijf belangrijke factoren zorgen voor de huidige hoge biodiversiteit in de Gelderse Poort. Ten eerste heeft de Rijn met haar aftakkingen eeuwenlang gezorgd voor een grote diversiteit in typen bodem en reliëf. Ten tweede zorgt de rivier nog steeds voor veel dynamiek, waardoor in delen van het gebied successie van flora keer op keer wordt teruggezet. Ten derde lopen de Rijn en haar zijrivieren door een stroombekken met onder andere de Ardennen, Eiffel, Frankische, Schwäbische en Zwitserse Alpen. Dit zorgt voor een ongekende aanvoer van zaden van de zogenaamde stroomdalplanten. Ten vierde is in 1992 de Rijn met de Donau gekoppeld door de opening van het Main-Donaukanaal. Hierdoor is er een uitwisseling van vissen en aquatische organismen. Tot slot heeft de mens begin jaren 90 besloten om natuurontwikkeling in de uiterwaarden toe te laten in combinatie met grote grazers. Toe te laten, want natuur is niet iets wat je maakt. Natuur is iets dat vanzelf komt. Je kunt hooguit de randvoorwaarden beïnvloeden. Bijvoorbeeld stikstofdepositie of het grondwaterpeil.

Bijzondere biodiversiteit in de Gelderse Poort

Het meest kenmerkend voor de biodiversiteit in de Gelderse Poort is de stroomdalflora in stroomdalgraslanden in combinatie met zacht- en hardhoutooibos. De flora kent soorten als Kruisdistel, Kleine Ruit, Karwijvarkenskervel, Veldsalie, Walstrobremraap, Violette Bremraap, Harige Ratelaar, Beemkroon, Varkenskervel, Spaanse Zuring, Besanjelier, Stijve Steenraket, Brede Ereprijs, Pijpbloem, Riempjes en Ruig Viooltje. 

Verdeling biodiversiteit in de Gelderse Poort

Onderstaande figuur geeft aan hoe de 6.185 tot 2022 in de Gelderse Poort waargenomen soorten per soortgroep zijn opgedeeld. Hierbij is geen onderscheid gemaakt tussen inheemse soorten en incidentele of ontsnapte soorten. De meest soortrijke soortgroep betreft de nachtvlinders met 930 soorten. Planten en kevers zijn met respectievelijk 850 en 833 een goede tweede en derde. De 930 soorten nachtvlinders zijn ruim een derde van alle nachtvlinders die ooit in Nederland gezien zijn. De 641 paddenstoelen betreffen slechts een fractie van de meer dan 11.000 schimmels die in Nederland ooit gezien zijn. De 319 vogelsoorten betreffen iets minder dan de helft van alle in Nederland waargenomen vogelsoorten. De slechts 51 libellen betreffen daarentegen liefst 71% van alle libellen die in Nederland ooit gezien zijn. Ook bij de zoogdieren zijn de roofdieren sterk vertegenwoordigd. Vos, Das, Otter, Steenmarter, Hermelijn, Bunzing, Wezel, Amerikaanse Nerts, Wasbeer, Wasbeerhond en zelfs Wolf, Boommarter en Goudjakhals als zwervers. Eigenlijk ontbreken alleen de Lynx en de Wilde Kat.

Nog meer getallen in de Gelderse poort

De top 3 van meest gemelde soorten bestaat uit 1. Buizerd 23.366, 2. Grote Zilverreiger 21.927 en 3. Blauwe Reiger 21.927. De eerste niet-vogel is de Europese Bever en die staat op plek 104 met 3.080 waarnemingen. 

De top 3 van waarnemers bestaat uit 1. Peter Brouwer met 102.995 waarnemingen, Vincent Sanders met 36.876 waarnemingen en 3. Aart Vink met 31.626. Aart Vink is opmerkelijk want hij woont helemaal in Veenendaal, maar Aart heeft zijn opschrijfboekjes met waarnemingen uit de Gelderse Poort ingevoerd met waarnemingen vanaf 1960.

Hoe realistisch is het enorme aantal van 5000 soorten?

Ikzelf kijk al 25 jaar heel breed en actief naar vrijwel alle soortgroepen en heb in die tijd ruim 5100 soorten bij elkaar gesprokkeld in heel Nederland. Dan lijkt 5000 soorten in een beperkt gebied in slechts één jaar een enorme uitdaging. Maar we zijn nu natuurlijk met tientallen zo niet honderden waarnemers met allerlei expertises. Zonder biodiversiteitsjaren van één waarnemer of een groep waarnemers zijn in de Gelderse Poort toch na augustus 2017 5.000 soorten gezien. Ruim vier jaar waarbij waarnemers vooral de bekende natuurgebieden bezochten en veel minder de dorpskernen of polderbosjes. Dit maakt het doel van 5.000 soorten in een jaar een stuk tastbaarder, ook als in dat jaar extra inzet gepleegd wordt. Kortom op 1 januari gaan we los.