Oranje oesterzwam – Phyllotopsis nidulans (foto: André Geelhoed).

Net als in de rest van het land wordt er in de Gelderse Poort momenteel veel naar paddenstoelen gezocht. De foto van de week laat Oranje oesterzwam zien en is door André Geelhoed gefotografeerd in de uiterwaard van Arnhem. Niet alleen is dit een fraaie foto, maar het is ook een bijzondere soort. Oranje oesterzwam is pas in 2007 voor het eerst gevonden in Nederland. De soort nam gestaag toe, maar tegenwoordig is hij een stuk algemener en is al in 303 atlasblokken (5 km2) waargenomen.

Oranje oesterzwam is een soort die op dood hout groeit. De soort wordt voornamelijk gevonden op de zandgronden. Vondsten in het rivierengebied zijn erg zeldzaam. Dit is zelfs de eerste vondst voor de Gelderse Poort en is daarom extra leuk.

Klik op deze link om te zien hoeveel en welke waarnemingen er al zijn gedaan in het 5000-soortenjaar.
Klik op deze link voor een overzicht van alle foto’s van de week.

Driebloemige nachtschade – Solanum triflorum (foto: Pim van der Knaap)

Er komt een stortvloed aan foto’s van de meest prachtige paddenstoelen binnen terwijl de planten toch wel echt hun top voorbij zijn. Dus om als plant in de foto van de week te belanden, moet je nog wel even je best doen. Pim van der Knaap maakte deze prachtige foto van Driebloemige nachtschade. De soort is niet inheems, maar al lange tijd (iets na 1900) ingeburgerd en is tegenwoordig vrij algemeen voorkomend in het westen van het land. In de Gelderse Poort is deze soort nog altijd erg zeldzaam, de soort wordt slechts sporadisch gevonden en is hier ook onbestendig. De soort is dan ook slechts twee keer gevonden dit jaar en we hebben toch bijna elke vierkante meter van het gebied afgestruind.

De plant die Pim vond, groeit tussen de basaltblokken op een van de kribben in de Ooijpolder. Driebloemige nachtschade is een liggende plant met diep ingesneden blad. De kelkblaadjes zijn na de bloei sterk omhoog gebogen en staan dan als een kroontje op de vrucht. De soort is voornamelijk te vinden in pioniervegetaties op open en zonnige zandbodem. Twan Teunissen deed eerder dit jaar ook al een vondst van Driebloemige nachtschade en daar zie je mooi in wat voor biotoop deze soort graag groeit.

Klik op deze link om te zien hoeveel en welke waarnemingen er al zijn gedaan in het 5000-soortenjaar.
Klik op deze link voor een overzicht van alle foto’s van de week.

Roodborsttapuit – Saxicola rubicola (foto: Kor Bosch)

De Raddes Boszanger is natuurlijk de vogel van de week, zoals vorige week de Siberische Sprinkhaanzanger, maar als foto van de week 40 kies ik voor een andere vogel. Namelijk een foto van de in dit 5000-soortenjaar meest ingevoerde vogel: de Roodborsttapuit (Saxicola rubicola). Kor Bosch maakte deze foto op 2 oktober in de Gendtse Polder.
Er zijn nu in totaal 1208 waarnemingen ingevoerd van dit prachtige vogeltje. Hij verslaat daarmee opmerkelijk genoeg de Ooievaar die met 1148 waarnemingen op plaats 2 staat. En laat ook enkele andere door hun grootte eigenlijk eerder zichtbare vogels achter zich, zoals Grote Zilverreiger, Grauwe Gans en Buizerd. Zij volgen met ruim 900 waarnemingen. Toegegeven, de Roodborsttapuit gaat heel vaak op een zichtbare plek boven in een struik of aan het einde van een tak zitten, en is met name het mannetje prachtig getekend en gekleurd, maar dan nog blijft het een klein ding.

Deze week zijn we werkelijk overspoeld met nieuwe soorten paddenstoelen. Ik kan het niet laten om een van de mooiste vondsten hieronder ook op te nemen. Youp van den Heuvel fotografeerde dit Lila koraaltje (Ramariopsis pulchella) op 4 oktober op de Stuwwal langs het Meertje.
De lijst is nu de 5500 soorten gepasseerd. Dat is een groot succes, maar we gaan door. Jullie ook?

Klik op deze link om te zien hoeveel en welke waarnemingen er al zijn gedaan in het 5000-soortenjaar.
Klik op deze link voor een overzicht van alle foto’s van de week.

Hazenpootje – Coprinopsis lagopus (foto: Theo Weiss)

Ook deze week valt de keuze op een paddenstoel als foto van de week. Vrijwel alle nieuwe soorten die deze week aan de 5000-soortenlijst van de GP zijn toegevoegd, zijn paddenstoelen. Dat is op zich geen verrassing, de herfst – en dus de paddenstoelentijd – is nu echt begonnen. Dit keer staat op de foto een paddenstoel in de vorm zoals we die ons vaak voor de geest halen. Toch kent ook deze soort verschillende gedaantes. Wat we hier zien, is de uitgevouwen, sterk gekrulde hoed van een rijp Hazenpootje (Coprinopsis lagopus). De hoed van jonge Hazenpootjes zit nog als een soort dopje over de steel en is sterk behaard met witte haren. Vandaar de naam. Nog wat later, als de sporen rijp zijn, vervloeien de plaatjes van de hoed tot zwarte ‘inkt’ en ziet hij er weer heel anders uit. Dan wordt zichtbaar dat het een paddenstoel is uit de familie van de inktzwammen. De soort komt over de hele wereld voor en leeft op houtresten van bosgrond, maar ook op houtsnippers in stedelijke plantsoenen. Theo Weiss vond dit exemplaar bij een bomenrij in de Rijnstrangen.

Er zijn al aardig wat leuke paddenstoelen gezien, hoewel er nog weinig determinaties zijn bevestigd, maar Nederlands meest bekende en makkelijk herkenbare paddenstoel, de Vliegenzwam (Amanita muscaria), is grappig genoeg nog niet gespot. Mogelijk is het rivierengebied een minder geschikte biotoop voor deze zure bodems en berken minnende soort, maar ergens in de GP moet hij toch wel te vinden zijn, zou ik denken.

Klik op deze link om te zien hoeveel en welke waarnemingen er al zijn gedaan in het 5000-soortenjaar.
Klik op deze link voor een overzicht van alle foto’s van de week.

Bleek nestzwammetje – Cyathus olla (foto: André Geelhoed)

Eindelijk is er een behoorlijke hoeveelheid regen gevallen na maandenlange droogte. Voor paddenstoelen de aanleiding om de kopjes op te steken. We verwachtten ze al – het seizoen ervoor is immers begonnen – toch komen er nog niet echt veel waarnemingen van deze mooie herfstvruchten voorbij. André Geelhoed vond bij Aerdt dit grappige op een vogelnestje lijkend zwammetje. Zijn foto’s ervan trokken mijn aandacht door de ‘eitjes’ in de beker. Ik kende deze paddenstoel nog niet, al blijkt het een algemene soort te zijn. Informatie op waarneming.nl leert me dat dit een Bleek nestzwammetje (Cyathus olla) is. Dat is een klein zwammetje dat meestal in groepjes te vinden is op de grond op dood hout van loofbomen, soms van naaldbomen. Die ‘eitjes’ op de bodem van de beker zijn 2 tot 2,5 mm groot en bevatten de sporen. Ze zitten met een draadje vast aan de bodem en hebben regen nodig om zich te verspreiden: door regendruppels worden ze weggeslingerd. Zo interessant al die verschillende voortplantingstechnieken van de verschillende organismen.

Afgelopen weekend was er ook een excursie van de Nederlandse Malacologische Vereniging in de GP. Ook dat kende ik nog niet. De NMC blijkt een vereniging van liefhebbers van schelpen en slakken. De leden verzamelen en onderzoeken levende en fossiele schelpen en slakken. Hun excursie in de GP heeft direct een aantal nieuwe soorten voor de toch al indrukwekkende lijst opgeleverd, zoals Blindslakje (Cecilioides acicula) en Stompe erwtenmossel (Euglesa obtusale). Wat een namen weer hè. Nader onderzoek zal moeten uitwijzen of er nog meer nieuwe weekdiersoorten aan de lijst kunnen worden toegevoegd. We wachten het af.

Klik op deze link om te zien hoeveel en welke waarnemingen er al zijn gedaan in het 5000-soortenjaar.
Klik op deze link voor een overzicht van alle foto’s van de week.

Zuidelijke heidelibel – Sympetrum meridionale (foto: Jeroen Veeken)

Foto van de week 37 is een paringswiel van Zuidelijke heidelibellen (Sympetrum meridionale). De naam zegt het al, de Zuidelijke heidelibel is eigenlijk een mediterrane soort. Ik twijfel er niet aan dat de klimaatverandering tot de opmars in Noord-Europa heeft geleid. In 2006 zag ik de soort voor het eerst op de Mulderskop onder Nijmegen. Het was toen nog een voor Nederland zeer zeldzame heidelibel, die soms als zwerver uit het zuiden hier aangetroffen kon worden. Inmiddels plant hij zich al jaren voort in Nederland. De Millingerwaard in de GP was een van de eerste voortplantingsgebieden, maar zoals dit paar op de foto van Jeroen Veeken uit de Gendtse polder laat zien, heeft de soort ook elders ‘vaste voet aan de grond’ gekregen.

Aan het aantal deze week op waarneming.nl geplaatste foto’s valt af te lezen dat het weer is omgeslagen. Dat de zomervakantie voorbij is, zal ook een rol spelen. Toch leverden de zoektochten van waarnemers wederom bijzondere soorten en/of plaatjes op. In de Bemmelse Polder werden Kleine strandloper (Calidris minuta) en Kanoet (Calidris canutus) gespot, die foerageerden daar even op hun tocht naar het zuiden. De familie van de paddenstoelen begint tot bloei te komen. Mooie foto’s waren er van het zeer zeldzame Klaver-roetstreepzwammetje (André Geelhoed, Kandia) en de zeldzame Meidoorn-jeneverbesroest (Kees van Oorde, Meinerswijk). Minder leuk tenslotte waren de waarnemingen van dode Europese bevers in de Klompenerwaard en de Millingerwaard, van een restje Ree in de Rosandse Polder en van een mogelijke Molmuis (Arvicola scherman) in het Circul. Maar ja, de dood hoort ook bij het leven. We zullen het de komende maanden wel meer gaan zien.

Klik op deze link om te zien hoeveel en welke waarnemingen er al zijn gedaan in het 5000-soortenjaar.
Klik op deze link voor een overzicht van alle foto’s van de week.

Puccinia cynodontis (foto’s: Erik Slootweg)

Mijn vader zou zeggen: ‘wat heb ik nou aan mijn fiets hangen?’ Nou, dit blijkt Puccinia cynodontis te zijn, een zogenoemde roestschimmel op grassen, in dit geval op Handjesgras (Cynodon dactylon, zie foto hieronder). Maar dan weet je nog niet wat je op de foto van de week ziet. Welnu, dat is een microscopisch beeld van deze roest. Het toont teliosporen. Dat zijn sporen die gevormd zijn in bepaalde structuren, telia genaamd, die kenmerkend zijn voor de soort en daarom van belang voor de determinatie. Voor de roest is het belangrijk dat de dikke celwand de sporen beschermt tegen uitdroging en kou, en ze zo door de winter helpt, leert Wikipedia mij.
De fotograaf Erik Slootweg geeft aan de roest gevonden te hebben op aanwijzing van Charlotte Swerts tijdens een gallenexcursie in de Millingerwaard. Zij maakten deel uit van de groep experts die op zaterdag 3 september op zoek zijn gegaan naar gallen, schimmels en allerlei andere interessante, voor leken minder of volledig onbekende organismen die leven op/van planten en bomen. Ze zijn daar goed in geslaagd, waardoor de soortenlijst wederom fiks is toegenomen.
Deze week was ook voor de flora een mooie week. Twan Teunissen vond verscheidene zeer zeldzame planten op de Waaloever: Artemisia scoparia, Pulicaria arabica en Spiesraket (Sisymbrium loeselii) (2-9). Verder ontdekte Martien van Bergen de waanzinnig goed gecamoufleerde rups van de nachtvlinder Absintmonnik (Cucullia absinthii) op Bijvoet (Artemisia vulgaris) (3-9). En waren er wederom veel waarnemingen met mooie foto’s van op trek zijnde vogels zoals Visarend, Wespendief en Krombekstrandloper. Ten slotte vielen de nazomersoorten op bij de dagvlinders (Oranje luzernevlinder) en de libellen (Zuidelijke heidelibel). Het stemt bijna weemoedig: de zomer loopt op zijn eind. Toch kan de herfst ons nog mooie dingen brengen. Dus gaan we met goede moed en goede zin het veld in!

Klik op deze link om te zien hoeveel en welke waarnemingen er al zijn gedaan in het 5000-soortenjaar.
Klik op deze link voor een overzicht van alle foto’s van de week.

Kleine en Grote zilverreiger – Egretta garzetta en Ardea alba (foto: Rico Otten)

De najaarstrek van vogels is weer begonnen. De Gierzwaluwen zijn al eind juli teruggegaan naar Afrika, andere trekvogels volgen. Dat betekent dat er weer meer waarnemingen worden gedaan van minder ‘normale’ vogels in de GP, zoals van Hop, Zwarte ooievaar, Rode wouw en Visarend. Vooral die laatste is de afgelopen weken veel gefotografeerd. De Kleine zilverreiger (Egretta garzetta) op de foto van de week wordt al vanaf mei in de GP gezien. Er werden er 16 in totaal geteld. Daarmee lijkt de vogel vrij normaal voor de GP, maar de soort komt in Nederland eigenlijk meer voor in de kuststreken, waar hij ook broedt. Grote zilverreigers (Ardea alba) zijn al een poos aan een opmars bezig door heel Nederland, ook in de GP waar ze vaak in grote groepen samenkomen. De foto van Rico Otten laat mooi de verschillen tussen beide soorten reigers zien. Let daarbij vooral op de grootte, de snavel en de poten.

Ondertussen blijft de lijst van unieke en zeldzame waarnemingen groeien. Bij de planten vond Niels Eimers twee zeldzaamheden pal naast elkaar, namelijk IJzervaren en Geschubde mannetjesvaren. Peter Hoppenbrouwers vond de zeer zeldzame Weidesprinkhaan en Kiezelsprinkhaan. Van de vlinders wordt de hoogzomersoort Oranje luzernevlinder nu vaak gezien. En de stierenkuilen blijven prachtige waarnemingen en foto’s opleveren. Zie de bijzonder mooie series van Jeroen Veeken en Arie van Dijk van o.a. Bijenwolven die hun prooi naar een nestholte brengen.

Ten slotte vraag ik aandacht voor een miniem klein beestje (nog geen halve centimeter groot): Notus flavipennis. Dat is een goudgeelgekleurde cicade. Het mannetje is met macrofotografie (en het stapelen van foto’s om scherptediepte te krijgen) wel heel bijzonder op de foto gezet door Rudy Soethof. De eerste foto van wat ik denk dat een onderscheidend kenmerk van een mannetje zal zijn, heeft wel wat weg van een hertengewei. De tweede foto laat het beestje in zijn geheel zien. Mooi hè?

Klik op deze link om te zien hoeveel en welke waarnemingen er al zijn gedaan in het 5000-soortenjaar.
Klik op deze link voor een overzicht van alle foto’s van de week.

Snoek – Esox lucius (foto: Erik van Dijk)

Zeker, er zijn mooiere foto’s geplaatst deze week (sorry Erik), ook van meer bijzondere soorten, maar deze situatie waar enkele waarnemers van het 5000-soortenjaar toevallig tegenaan liepen, toont een ander type ‘waarnemer’ en ‘documentalist’, en dat is ook wel eens aardig. Het is een sportvisser die zijn vangst trots op foto vast laat leggen. De door hem binnengehengelde Snoek (Esox lucius) is zeker indrukwekkend te noemen. Hoe groot zal ie zijn? Een meter? En als dat zo is, dan zal het een vrouwtje zijn, want een mannetje Snoek wordt niet groter dan 85 cm begrijp ik van de informatie op Wikipedia. Vrouwtjes kunnen wel 140 cm lang worden.

De waarnemers waren op dat moment bij de Bisonbaai voor een excursie naar de bewoners van stierenkuilen o.l.v. Jeroen Helmer (zie foto van de week 26). Dat leverde weer bijzondere vondsten op, zoals de zeer zeldzame Schubhaarkegelbij (Coelioxys afer). Mooi beestje hoor, mooie foto’s ook. Zoek maar eens op. Deze kegelbij was eerder al gevonden door Marc de Winkel (26 juni, Kekerdomse Waard), maar dat mannetje leefde niet meer. Dat maakt de waarneming bij de Bisonbaai, waar een vrouwtje in de stierenkuil werd gespot des te interessanter. Want waarschijnlijk wil dit vrouwtje haar eitjes in het nest van een andere bij afzetten. De Schubhaarkegelbij is namelijk een koekoeksbij, een bij dus die zoals een koekoek haar eitjes in het nest van een ander legt, waaronder in die van het in stierenkuilen levende Zilveren fluitje (Megachile leachella).

De waterstanden in de Gelderse Poort zijn dramatisch laag, maar het biedt waarnemers tevens mogelijkheden. Waterrallen (Rallus aquaticus), bijvoorbeeld, zijn gewoonlijk schuwe, goed tussen de waterplanten verborgen levende vogels. Daarom worden ze meestal alleen gehoord, maar de laatste tijd ziet men de vogel ook. Onder meer bij de Oude Waal in de Ooijpolder toont hij zich nu open en bloot aan de modderige randen van het ‘eilandje’. En dus verschijnen er nu foto’s van op waarneming.nl. Leuk.

Klik op deze link om te zien hoeveel en welke waarnemingen er al zijn gedaan in het 5000-soortenjaar.
Klik op deze link voor een overzicht van alle foto’s van de week.

Lederboktor – Prionus coriarius (foto: Ria Vogels)

In de week dat de 5000e soort voor de GP kon worden bijgeschreven (hoera!), kies ik als foto van de week een bijzondere waarneming voor die GP. Bijzonder, omdat het feitelijk om een bewoner van oude bossen gaat en dus niet om een typische soort van het rivierengebied. Het is deze keer ook een waarneming uit de eerste hand. We waren met vijven net gestart met nachtvlinderen bij het Wylerbergmeer, toen een enorm insect het laken bestormde. De Lederboktor (Prionus coriarius), want dat was het, veroorzaakte grote onrust onder de al gearriveerde beestjes op het laken, en groot enthousiasme onder de aanwezige fotografen. De camera’s klikten al net zo driftig, als dat de boktor op het laken tekeerging. Hij weigerde stil te gaan zitten. Op de gekozen foto (van de auteur van deze blogs) is die beweging zichtbaar.
Volgens de informatie op waarneming.nl leeft er een kleine populatie Lederboktor op de Sint-Jansberg op de stuwwal. Waarschijnlijk is dit individu daarvan afkomstig. Ze vliegen van juli tot augustus, en ze komen op licht af. Eerlijk gezegd dacht ik de Lederboktor al in de waarnemingen van de GP voorbij te hebben zien komen, maar dat klopte niet. Het is de eerste gemelde waarneming voor het gebied dit jaar. En de eerste keer ooit dat ik er een zag.
Dezelfde avond kwam er ook nog een Bosuil (Strix aluco) van de stuwwal afdalen. We hadden hen (meerdere zelfs) eerder al gehoord. Eentje ging zo’n 30 meter van ons vandaan in een boom zitten roepen, maar hij was helaas snel weer vertrokken (gehoord door allen, gezien door een van ons). Ook dat was een zekere, maar niet alledaagse waarneming voor de GP. De Bosuil is immers evenmin een bewoner van het rivierengebied. Hoeveel bijzondere soorten zullen er nog aan de nu al indrukwekkende lijst worden toegevoegd? Ik ben benieuwd.

Klik op deze link om te zien hoeveel en welke waarnemingen er al zijn gedaan in het 5000-soortenjaar.
Klik op deze link voor een overzicht van alle foto’s van de week.