Exoten in de Gelderse Poort

Enorme groeiplek van reuzenberenklauw in de Lobberdesche Waard bij Pannerden (foto: Rick Boerboom)

5000 soorten planten en dieren in de Gelderse Poort ontdekken. Dat doel is inmiddels bereikt en het aantal waargenomen soorten gaat inmiddels over de 5700. Binnen die indrukwekkende lijst aan vondsten zijn allerlei soorten te vinden, van microscopisch kleine ongewervelden tot grote zoogdieren. Planten, mossen, korstmossen, schimmels, roesten, galwespen, bladmineerders, luizen, slakken, kevers, vogels enzovoort. Het betreft enerzijds soorten, waarvan je op voorhand al wel zeker weet dat je ze gaat vinden, anderzijds zijn er meer dan 1000 soorten vastgesteld die nog nooit eerder in de Gelderse Poort waargenomen zijn. Enkele vondsten betrof zelfs soorten die nieuw waren voor Nederland. Een klein deel van de aangetroffen soorten is wat we een exoot noemen. Een exoot is een organisme, dat van nature niet in Nederland voorkomt. Deze soorten komen door menselijk handelen in ons land terecht. Het gaat niet om soorten die elders in Europa inheems zijn en door klimaatsverandering oprukken naar Nederland. Een deel van de exoten voelt zich prima thuis in zijn nieuwe omgeving. Deze soorten kunnen zich vestigen in onze natuur en zich snel vermeerderen. Dit zijn de zogenaamde invasieve exoten. Het gaat hierbij om slechts een klein deel van de exoten in ons land. Veel exoten breiden zich echter niet of nauwelijks uit. De aanwezigheid van een exoot hoeft dus niet altijd een probleem te vormen voor de inheemse flora en fauna. Een vinger aan de pols is echter geen overbodige luxe, omdat exoten zich door allerlei factoren alsnog snel kunnen vermeerderen en zich invasief gaan gedragen. Denk bijvoorbeeld aan klimaatverandering.
Voorbeelden van invasieve exoten binnen de Gelderse Poort zijn de welbekende Japanse duizendknoop en reuzenberenklauw. Maar ook minder bekende soorten als schijngenadekruid, smalle waterpest of waterwaaier zijn lokaal aangetroffen. Hoe komen die soorten nou hier terecht?

Schijngenadekruid (foto: Rick Boerboom)

Ruim 60% van de uitheemse plantensoorten die in Nederland in het wild zijn waargenomen, betreft verwilderde tuinplanten (bron: NVWA). Vaak is hun aanwezigheid vrij onschuldig, zonder dat inheemse flora in hun voortbestaan bedreigd wordt. En een aantal van dergelijke plantensoorten is bovendien een welkome bron van nectar voor verschillende insecten. Maar ook inmiddels erkende schadelijke soorten als de Aziatische duizendknopen, reuzenbalsemien, hemelboom en late guldenroede kennen hun oorsprong als tuinplant.
Naast uitheemse plantensoorten treffen we in de Gelderse Poort ook diersoorten aan die hier oorspronkelijk niet thuishoren, zoals de Chinese wolhandkrab, verschillende soorten uitheemse rivierkreeften, exotische grondels en vogels als de Nijlgans, Indische gans en mandarijneend en zelfs soorten als wasbeer en wasbeerhond zijn waargenomen. Hun oorsprong is zeer divers. Sommige vissoorten zijn ten behoeve van de sportvisserij bewust uitgezet, zoals de karper en snoekbaars. Of in het geval van de uit Azië afkomstige graskarper ten behoeve van de bestrijding van overmatige waterplantengroei. Andere soorten betreffen gedumpte aquarium- en vijvervissen, zoals de blauwband, goudvis en zonnebaars. Exotische grondels hebben onze rivieren vermoedelijk bereikt via lozingen van ballastwater uit schepen. Uitheemse vogels zijn in de meeste gevallen ontsnapte siervogels of hun nakomelingen. Sommige exoten zijn al geruime tijd in de natuur van de Gelderse Poort te vinden, zoals de beverrat, muskusrat, nijlgans en fazant.

Zwartbekgrondel uit de Rijn (foto: Rick Boerboom)

Even wat cijfertjes: in 2022 zijn er in de Gelderse Poort 221 soorten exoten aangetroffen, verdeeld over de volgende soortgroepen:

Planten136
Sprinkhanen1
Nachtvlinders en micro’s3
Zoogdieren6
Reptielen en amfibieën2
Vissen10
Vogels29
Kevers9
Wantsen, cicaden en plantenluizen4
Vliegen en muggen2
Bijen, wespen en mieren1
Mossen en korstmossen1
Geleedpotigen (overig)7
Weekdieren2
Paddenstoelen12

Het betreft dus vooral planten, die grotendeels vanuit tuinen verwilderen. Van de ruim 5700 soorten die in 2022 in de Gelderse Poort gespot zijn is dus slechts een klein deel als exoot te beschouwen, zo’n 3,9%.
Binnen die lijst van 224 aangetroffen exoten is gelukkig maar een selectie van soorten als invasieve exoot aangemerkt op de Unielijst van invasieve exoten: Afghaanse duizendknoop, hemelboom, reuzenbalsemien, reuzenberenklauw, parelvederkruid, smalle waterpest, waterwaaier, beverrat, muskusrat, wasbeer, wasbeerhond, nijlgans en lettersierschildpad (de ondersoorten geelbuikschildpad, geelwangschildpad en roodwangschildpad). De Japanse duizendknoop staat niet op deze lijst, maar wordt wel als erg schadelijke soort beschouwd. Van deze soort (en de minder bekende Sachalinse duizendknoop) zijn helaas ook de nodige groeiplekken aanwezig in de Gelderse Poort.
Gelukkig hebben we schadelijke soorten als grote waternavel, watercrassula en waterteunisbloem niet gevonden in de Gelderse Poort. Deze soorten vormen geen verrijking voor de natuur in het gebied, aangezien zij wateren en hun oeverzones sterk kunnen domineren en de inheemse flora kunnen verdringen. Alle inspanningen in het kader van het 5000-soortenjaar hebben het beeld van (invasieve) exoten weer een beetje completer gemaakt, zodat groeiplaatsen met die informatie ook actief bestreden kunnen worden.

Indische gans (foto: Rick Boerboom)

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *